اختصاصی پیام آشنا - بازار برنج ایران در ماه‌های اخیر با چالش‌های متعددی مواجه شده که ریشه اصلی آن به تأخیر در تخصیص ارز ترجیحی برای واردات و مسائل ساختاری در تولید داخلی بازمی‌گردد. این موضوع به همراه سیاست‌های متناقض واردات و محدودیت‌های منابع ارزی، سبب نوسانات شدید قیمت و نگرانی‌های جدی برای تامین این کالای اساسی شده است.
مشکل اصلی: تاخیر در تخصیص ارز ترجیحی و افزایش هزینه‌ها
واردکنندگان برنج از چند ماه پیش در انتظار دریافت ارز ترجیحی هستند؛ ارز که تا شهریور ۱۴۰۳ تخصیص آن به واردات برنج متوقف شده و باعث ایجاد معوقات مالی سنگین برای تجار شده است. دبیر انجمن تولیدکنندگان برنج در نامه‌ای به معاون اول رئیس‌جمهور هشدار داده که ادامه این وضعیت، روند واردات را متوقف خواهد کرد و خواستار تغییر نرخ ارز واردات برنج از ارز ترجیحی به ارز بازار آزاد (تالار مبادله) پس از تسویه معوقات شده است. این اتفاق نشان‌دهنده عمق بحران نقدینگی واردکنندگان و فشار مضاعف بر قیمت تمام شده است که به‌طور مستقیم بر افزایش قیمت مصرف‌کننده تأثیر گذاشته است.
آثار سیاست‌های محدودکننده و ناکارآمدی بازار
ممنوعیت واردات برنج به‌منظور حمایت از کشاورزان داخلی، همزمان با عدم رسیدن برداشت داخلی به سطح اشباع، موجب کمبود عرضه و التهاب بازار شده است. افزون بر این، عرضه قطره‌چکانی توسط برخی شرکت‌های دارای رانت ارزی، کمبود مصنوعی را تشدید و انتظارات تورمی را افزایش داده است. به‌علاوه چندنرخی بودن ارز و نبود شفافیت در سیاست‌گذاری‌های ارزی، فضای مبهمی برای واردات کالاهای اساسی به وجود آورده که تجار را به استفاده از ارز آزاد و پذیرش هزینه‌های بالاتر مجبور کرده است.
چالش‌های تولید داخلی و راهکارهای پیشنهادی
از سوی دیگر، تولید داخلی برنج نیز با چالش‌های جدی مواجه است. خشکسالی و کاهش منابع آبی در مناطق اصلی تولید، همراه با روش‌های سنتی پرمصرف و فرسایش خاک، کاهش تولید را در پی داشته است. سطح زیر کشت برنج در برخی مناطق تا ۲۰ درصد کاهش یافته و کشاورزان به دلیل هزینه‌های بالا و سود کم، در معرض ترک کشت یا تغییر کاربری زمین‌هایشان قرار گرفته‌اند.
با این حال، برنامه‌ای بلندمدت برای جهش تولید برنج و خودکفایی ۹۰ درصدی تا چهار سال آینده در دست اجراست. این طرح شامل اصلاح الگوی مصرف، استفاده از ارقام مقاوم به خشکی، همکاری با مراکز تحقیقاتی و واردات ارقام پربازده از چین است. همچنین اصلاح روش‌های آبیاری و آموزش کشاورزان برای بهینه‌سازی مصرف آب از دیگر محورهای این برنامه است. فرهنگ‌سازی برای مصرف بهینه و کاهش ضایعات نیز به عنوان یکی از راهکارهای مهم دیده شده است.
موضع دولت و چشم‌انداز پیش‌رو
وزیر جهاد کشاورزی ضمن تأکید بر وجود وفور کالاهای اساسی، ابهاماتی در زمینه ارزش افزوده کالاهای وارداتی را عامل کندی عرضه دانسته و وعده رفع این موانع توسط مجلس را داده است. به نظر می‌رسد برای بهبود وضعیت، همکاری نزدیک بین دولت، مجلس، بخش خصوصی و تشکل‌های صنفی ضروری است.
بحران ارزی و سیاست‌های ناهماهنگ واردات برنج، همراه با فشارهای زیست‌محیطی و اقتصادی بر تولید داخلی، مجموعه‌ای از مشکلات را در بازار برنج ایجاد کرده است که فشار اقتصادی بر اقشار کم‌درآمد را تشدید کرده است. راهکارهای کوتاه‌مدت همچون پرداخت فوری معوقات ارزی و اصلاح سیاست‌های نرخ ارز واردات می‌تواند به تسکین شرایط کمک کند، اما برای پایداری بازار و حفظ امنیت غذایی، توسعه برنامه‌های بلندمدت خودکفایی و اصلاح الگوی مصرف اجتناب‌ناپذیر است. این مسیر نیازمند اراده و هماهنگی همه نهادهاست تا برنج، این کالای استراتژیک و فرهنگی، همچنان جایگاه خود را در سفره ایرانی حفظ کند.
