مذاکرات رم؛ نقش آفرینی مهمان ناخوانده در سایه
باهره حیدری- در حالی که مذاکرات غیرمستقیم میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا در قالب گروه‌های مذاکره‌کننده و با میانجی‌گری کشور ثالث ادامه دارد، بار دیگر حق مسلم ایران در غنی‌سازی اورانیوم به‌عنوان یکی از پایه‌های برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز مورد تأکید قرار گرفته است. این حق که براساس معاهدات بین‌المللی، به‌ویژه پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) تضمین شده و نقطه‌ای کلیدی در اختلافات فنی و سیاسی مذاکرات است. در حالی که تهران بر حفظ و توسعه این برنامه به عنوان ضرورتی غیرقابل مذاکره تأکید می‌کند، طرف آمریکایی با مواضع متناقض و مداخلات سیاسی و امنیتی، روند مذاکرات را پیچیده کرده است.
تناقض‌های آمریکا در مذاکرات
معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران، مجید تخت‌روانچی، در گفت‌وگو با نشریه آلمانی «اشپیگل» مواضع متناقض آمریکا را به صراحت نقد کرد. آمریکا همزمان در گفت‌وگوها درخواست‌هایی مطرح می‌کند و در مصاحبه‌ها مواضع متضاد اعلام می‌کند؛ نمونه بارز آن تغییر مواضع واشنگتن درباره میزان غنی‌سازی اورانیوم است. این تناقضات نه تنها فضای مذاکرات را پر ابهام می‌کند، بلکه موجب افزایش بی‌اعتمادی ایران به صداقت طرف مقابل شده است.
ایران تأکید دارد که غنی‌سازی اورانیوم حق قانونی و غیرقابل مذاکره این کشور است و محدود کردن آن، نقض مستقیم توافقات بین‌المللی است.
دخالت و تهدیدهای رژیم صهیونیستی
در کنار فشارهای سیاسی و اقتصادی آمریکا، دخالت‌های رژیم صهیونیستی به عنوان عامل بی‌ثبات‌کننده در منطقه، یکی دیگر از چالش‌های اصلی مذاکرات محسوب می‌شود. جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کرده است که برنامه هسته‌ای خود را صرفاً برای اهداف صلح‌آمیز دنبال می‌کند و هرگونه ادعای وجود برنامه نظامی هسته‌ای را تبلیغات گسترده و دروغین اسرائیل می‌داند.
اسرائیل که با داشتن صدها کلاهک هسته‌ای به دنبال حفظ برتری نظامی در منطقه است، با تهدیدهای مکرر و عملیات مخفیانه علیه دانشمندان هسته‌ای ایران، فضای امنیتی منطقه را متشنج ساخته است. این اقدامات، خود بزرگ‌ترین مانع برای ایجاد اعتماد و پیشرفت در مذاکرات به شمار می‌رود.
رم؛ میز سه‌جانبه نانوشته مذاکرات هسته‌ای
دور پنجم مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا در رم در حالی جریان داشت که شواهد از نقش‌آفرینی فعال اسرائیل در پشت‌صحنه این گفت‌وگوها حکایت داشت. اگرچه تل‌آویو رسماً بخشی از میز مذاکرات نیست، اما تحرکات دیپلماتیک و امنیتی آن در رم، از جمله حضور رئیس موساد و وزیر امور راهبردی این رژیم در محل مذاکرات، حکایت از دخالت مستقیم در روند تصمیم‌سازی‌ها دارد.
انتخاب رم به‌جای مسقط، که پیش‌تر محل مذاکرات غیررسمی بود، از سوی آمریکا نیز به‌نوعی هم‌راستا با تسهیل رایزنی‌های پنهان با اسرائیل تعبیر می‌شود؛ چرا که موقعیت ژئوپلیتیکی عمان برای اسرائیل محدودکننده‌تر از رم ارزیابی می‌شود. این در حالی است که ایران پیش‌تر تمایل خود را به ادامه گفت‌وگوها در مسقط اعلام کرده بود.
تحرکات رسانه‌ای همزمان با مذاکرات، از انتشار تهدیدهای نظامی تا گزارش‌های ادعایی درباره فعالیت‌های پنهانی هسته‌ای ایران، بخشی از یک جنگ روانی و رسانه‌ای هماهنگ به نظر می‌رسد که هدف آن فشار بر تهران برای عقب‌نشینی از مواضع اصولی‌اش است. در چنین فضایی، معادله مذاکرات دیگر صرفاً دوگانه ایران-آمریکا نیست، بلکه به سه‌ضلعی پنهانی با نقش‌آفرینی پررنگ اسرائیل تبدیل شده است؛ ضلع سومی که بی‌صدا، اما مؤثر، بر روند و خروجی مذاکرات تأثیر می‌گذارد.
حق غنی‌سازی؛ کلید خودکفایی و امنیت ملی ایران
ایران بارها اعلام کرده که به هیچ‌وجه نمی‌تواند به واردات اورانیوم غنی‌شده از دیگر کشورها تکیه کند، زیرا تجربه محرومیت‌های متعدد در طول پنج دهه گذشته نشان داده است که استقلال هسته‌ای یک ضرورت حیاتی است. این حق نه تنها مطابق با قانون بین‌المللی است بلکه پایه اصلی تضمین امنیت انرژی و توسعه علمی کشور به شمار می‌رود.
تخت‌روانچی در مصاحبه خود تأکید کرد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌تواند به صورت مستمر و نامحدود فعالیت‌های ایران را نظارت کند و اگر این نهاد تأیید کند که برنامه ایران صلح‌آمیز است، هیچ کشوری حق ندارد آن را محدود کند.
مذاکرات در سایه فشارها و ابهامات
در حالی که مذاکرات به دور پنجم نزدیک می‌شود، اظهارات ضد و نقیض آمریکا و همزمان فشارهای تلویحی اسرائیل نشان‌دهنده یک فضای پرچالش است. ایران بر این باور است که اگر آمریکا واقعاً خواهان توافق است، باید سیاست‌های متناقض و مداخلات بی‌ثبات‌کننده خود را متوقف کند. در غیر این صورت، این مذاکرات صرفاً به ابزاری برای ادامه فشارها تبدیل خواهد شد.
حق غنی‌سازی ایران بر پایه قوانین بین‌المللی و نیازهای ملی غیرقابل چشم‌پوشی است و در مقابل، تناقض‌های آمریکا و دخالت‌های رژیم صهیونیستی مانعی بزرگ برای تحقق توافقی پایدار و عادلانه در مذاکرات هسته‌ای به شمار می‌رود. تنها با احترام به حقوق قانونی ایران و حذف مداخلات خارجی، می‌توان به راهکاری پایدار و مبتنی بر احترام متقابل در منطقه دست یافت.
در روزهای اخیر، گزارش‌های جدیدی از سوی برخی رسانه‌های غربی، به‌ویژه پایگاه خبری آکسیوس، منتشر شده که ادعاهایی درباره انتقال مواد هسته‌ای ایران به سایت‌های مخفی و احتمال حملات نظامی رژیم صهیونیستی به تأسیسات هسته‌ای کشور مطرح کرده‌اند. این گزارش‌ها که به‌تازگی منتشر شده‌اند—به‌ویژه یکی از آن‌ها که مربوط به دو روز گذشته است—با هدف تحریف اهداف برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ارائه شده‌اند. جمهوری اسلامی ایران ضمن رد این فضاسازی‌ها، تأکید دارد که چنین گزارش‌هایی صرفاً در راستای ایجاد فضای روانی علیه روند مذاکرات و تأثیرگذاری بر تصمیمات دیپلماتیک طراحی شده‌اند.