توسعه گلخانه‌ها؛ نسخه‌ای برای عبور از بحران انرژی
فائزه حیدری- در میانه بحران انرژی و کم‌آبی، توسعه کشاورزی نوین به‌ویژه کشت گلخانه‌ای، به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای آینده اقتصاد کشاورزی کشور تبدیل شده است. استان البرز به عنوان یکی از قطب‌های کشاورزی کشور، اکنون در خط مقدم این تحول قرار دارد. گزارشی که در ادامه می‌خوانید، نگاهی تحلیلی به نقش پوشش‌های گلخانه‌ای در بهینه‌سازی مصرف انرژی، حفاظت از منابع و توسعه پایدار در این استان دارد.
گلخانه‌ها؛ فرصت مغفول در دل بحران‌ها
با افزایش فشار بر شبکه انرژی، به‌ویژه در ماه‌های گرم، گلخانه‌ها که ساختارهایی پرمصرف اما راهبردی در حوزه کشاورزی هستند، در کانون توجه قرار گرفته‌اند. دکتر فرزاد آزادشهرکی، عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، با اشاره به اهمیت پوشش‌های گلخانه‌ای می‌گوید:
«انتخاب پوشش مناسب می‌تواند تا ۴۰ درصد در مصرف انرژی گلخانه‌ها صرفه‌جویی ایجاد کند.»
این میزان صرفه‌جویی، به‌ویژه اگر در سطح گلخانه‌های استان البرز که سهم قابل توجهی از تولید گلخانه‌ای کشور را به خود اختصاص داده‌اند اعمال شود، می‌تواند تأثیر مستقیمی بر کاهش هزینه‌های تولید، پایداری اقتصادی بهره‌برداران و تخفیف بار شبکه برق منطقه داشته باشد.
از پلی‌اتیلن تا فناوری‌های آینده‌نگر
بیش از ۹۵ درصد گلخانه‌های کشور از پوشش پلی‌اتیلن استفاده می‌کنند؛ ماده‌ای ارزان‌قیمت با معایبی چون افت عبور نور، طول عمر پایین و مقاومت ضعیف در برابر پرتوهای فرابنفش.
در مقابل، پوشش‌هایی همچون پلی‌کربنات و فایبرگلاس، به دلیل مقاومت بالا، قابلیت عبور مناسب نور و کاهش تلفات حرارتی، به‌عنوان جایگزین‌هایی پایدار و اقتصادی مطرح شده‌اند.
ورقه‌های PVF با طول عمر ۱۰ ساله و پوشش‌های دو لایه با هوای فشرده، از دیگر گزینه‌های آینده‌نگر هستند که نه تنها کاهش چشمگیر تلفات انرژی را به همراه دارند، بلکه نیاز به تعویض مکرر را نیز برطرف می‌کنند.
آلودگی پنهان گلخانه‌ها؛ لزوم بازیافت و زیست‌سازگاری
با وجود مزایای کشت گلخانه‌ای، سالانه هزاران تن پسماند پلاستیکی در این حوزه تولید می‌شود که بخش عمده‌ای از آن بازیافت‌ناپذیر است. آزادشهرکی در این باره تأکید می‌کند:
«توسعه استفاده از پوشش‌های زیست‌تخریب‌پذیر یا قابل بازیافت، به همراه فناوری‌هایی مانند پلاستیک‌های جاذب فروسرخ و شیشه‌های خودتمیزشونده، می‌تواند به جهشی در پایداری زیست‌محیطی منجر شود.»
غلامرضا نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی، توسعه کشت‌های گلخانه‌ای را نه‌تنها اولویت دولت چهاردهم، بلکه راهبردی ملی برای گذر از بحران آب دانسته و اعلام کرده است:
«کشت گلخانه‌ای می‌تواند مصرف آب را تا ۶ برابر کاهش و تولید را به همان نسبت افزایش دهد.»
این سیاست در استان البرز، با بیش از ۵ هزار هکتار اراضی گلخانه‌ای، با جدیت پیگیری می‌شود. به‌ویژه در شهرستان‌هایی مانند نظرآباد و ساوجبلاغ، طرح‌های مکانیزه گلخانه‌ای به سرعت در حال توسعه است.
در جدیدترین جلسه ستاد تسهیل و رفع موانع تولید استان البرز، به ریاست استاندار، ۱۳ پرونده مرتبط با بخش‌های تولیدی از جمله کشاورزی و صادرات مورد بررسی قرار گرفت. مجتبی عبداللهی، استاندار البرز، در این جلسه گفت:
«توسعه کشت‌های نوین و گلخانه‌ای تأثیر بسزایی در مدیریت مصرف آب در استان دارد و از همه مدیران مرتبط، به‌ویژه بانک‌ها، انتظار می‌رود که در تأمین مالی این بخش همکاری ویژه داشته باشند.»
استاندار همچنین بر لزوم استفاده از فناوری‌های نوین آبیاری و بهره‌وری در سیستم‌های موجود تأکید کرد و افزود:
«۶۴ درصد آب مصرفی استان در بخش کشاورزی استفاده می‌شود. توسعه گلخانه‌ها، راهکاری عملی برای کاهش این وابستگی است.»
ترکیب دانش بومی، فناوری‌های نوین و رویکرد اقلیم‌محور، استان البرز را به یکی از پیشتازان عرصه کشاورزی پایدار تبدیل کرده است. گلخانه‌ها، اگر با انتخاب صحیح پوشش، طراحی اقلیم‌محور و بازیافت‌پذیری همراه شوند، می‌توانند نه‌تنها بار مصرف انرژی و آب را کاهش دهند، بلکه به افزایش بهره‌وری، اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی استان نیز کمک کنند.
در این میان، آن‌چه ضرورت دارد، هم‌افزایی میان بخش دولتی، بخش خصوصی و مراکز پژوهشی است؛ هم‌افزایی‌ای که در نهایت می‌تواند الگویی ملی برای تحول در کشاورزی ایران فراهم آورد.