سرمایه‌گذاری قربانی بی‌ثباتی
اختصاصی پیام آشنا- در سی‌ودومین همایش سالانه سیاست‌های پولی و ارزی بانک مرکزی، مقامات و اقتصاددانان برجسته کشور از وضعیت نگران‌کننده حکمرانی اقتصادی، آشفتگی سیاست‌های پولی و ضعف در فضای سرمایه‌گذاری پرده برداشتند. آنچه در این همایش با عنوان «اعتلای حکمرانی پولی و بانکی با نگاهی به اسناد بالادستی» برجسته شد، اجماع صاحب‌نظران بر ضرورت تحول ساختاری و بازتعریف وظایف نهادی در اقتصاد ایران بود.
ارز، سرمایه و حاکمیت ضعیف پول ملی
حمید پورمحمدی، رئیس سازمان برنامه و بودجه، با هشدار نسبت به روند خروج سرمایه و بازنگشتن ارز حاصل از صادرات، خواستار سلطه کامل بانک مرکزی بر منابع ارزی و ایجاد «اطلس دارایی‌های ارزی» شد. او تأکید کرد زنجیره درآمدزایی ارزی، به‌ویژه در حوزه نفت، ناقص است و این نقص زمینه‌ساز بی‌ثباتی ارزی و فرار سرمایه شده است.
در همین زمینه، محمدحسین عادلی، رئیس کل اسبق بانک مرکزی، مسئله دلاریزه شدن اقتصاد را مورد نقد قرار داد و گفت: «برای حکمرانی موثر بر ریال، باید مشوق‌هایی ایجاد شود که مردم را به نگهداری ریال ترغیب کند، نه ارز خارجی.» به باور او، فقدان هدف‌گذاری تورمی و نبود سقف مشخص برای بدهی دولت، عملاً سیاست پولی کشور را ناکارآمد کرده است.
ناتوانی ساختاری در حکمرانی پولی
تیمور رحمانی، اقتصاددان، در این نشست گفت: «سلطه مالی دولت بر بانک مرکزی مانع تحقق حکمرانی واقعی پولی است.» وی افزود تا زمانی که سلامت ترازنامه بانک‌ها تضمین نشود، نمی‌توان از بانک مرکزی انتظار کنترل مؤثر نقدینگی و هدایت ریال داشت.
رحمانی همچنین بر اهمیت جلوگیری از خروج پس‌اندازها به سمت بازارهای سفته‌بازانه تأکید کرد و گفت: «در شرایطی که بازدهی بخش غیرمولد بیشتر است، نقدینگی هرگز به‌صورت طبیعی به تولید هدایت نمی‌شود.»
بازار سرمایه در حاشیه، بانک‌ها در فشار
عباس عرب‌مازار، استاد اقتصاد، از ناکارآمدی بازار سرمایه در تأمین مالی تولیدی انتقاد کرد و گفت: «این بازار طی یک دهه گذشته عملاً به بازار ثانویه بدل شده و در تأمین منابع جدید برای سرمایه‌گذاری نقش ناچیزی داشته است.» وی همچنین افزود: «وقتی نرخ ارز ظرف چند ماه ۶۰ تا ۷۰ درصد رشد می‌کند، حتی حفظ وضعیت فعلی تولید نیز مستلزم تأمین مالی سنگین است.»
از دید او، تسهیلات تکلیفی، رقابت دولت با بخش خصوصی در جذب منابع بانکی و نبود اولویت‌بندی در تخصیص اعتبارات، باعث شده بانک‌ها نقش توسعه‌ای خود را از دست بدهند. عرب‌مازار هشدار داد که «بازدهی بالای فعالیت‌های غیرمولد، نظام بانکی را به حیاط خلوت سوداگران تبدیل کرده است.»
سرمایه‌گذاری زیر سایه بی‌ثباتی و تصمیم‌گیری‌های پراکنده
یکی دیگر از محورهای مهم در سخنان عرب‌مازار، نبود پیش‌بینی‌پذیری در فضای اقتصادی کشور بود. او گفت: «سرمایه‌گذاری فرایندی بلندمدت و چندوجهی است، اما فضای کسب‌وکار در ایران نه‌تنها غیرقابل پیش‌بینی، بلکه متاثر از تصمیم‌گیری‌های مقطعی و بخشی‌نگر است.» وی تأکید کرد یکی از اهداف تحریم‌ها، دقیقاً ایجاد همین فضای مبهم و سردرگم برای فعالان اقتصادی بوده است.
این اقتصاددان با انتقاد از نبود نظام تصمیم‌گیری منسجم در کشور پیشنهاد داد: «یک ستاد متمرکز سرمایه‌گذاری تشکیل شود تا اولویت‌بندی پروژه‌ها، تخصیص منابع و تسهیل فرآیندها را به‌صورت یکپارچه مدیریت کند.»
فرزین: نظام بانکی در حال پوست‌اندازی است
محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی، اعلام کرد که نظام بانکی کشور در حال گذار از یک ساختار ناکارآمد به الگوی تخصص‌محور و شفاف‌تر است. او خبر داد که تأمین مالی زنجیره‌ای تا سقف ۴۵۰ هزار میلیارد تومان در دستور کار است و انتشار اوراق قرضه ارزی نیز برای جذب منابع خارجی دنبال خواهد شد.
فرزین همچنین اعلام کرد که رشد نقدینگی تا پایان سال ۱۴۰۳ به ۲۹.۱ درصد کاهش یافته و رشد ۷.۶ درصدی قدرت خرید در اسفندماه نشانه‌ای از ترمیم نسبی تقاضای داخلی است. با این حال، وی پذیرفت که نظام بانکی همچنان تحت فشار تأمین مالی ۹۰ درصدی اقتصاد قرار دارد.
بدون اصلاح نهادی، ثبات ممکن نیست
همایش سی‌ودوم، نه‌فقط محل تبادل دیدگاه، بلکه آیینه‌ای از بحران اعتماد به ساختار موجود حکمرانی اقتصادی بود. در غیاب یک نظام بودجه‌ریزی پاسخگو، بازار سرمایه کارآمد، و استقلال بانک مرکزی، بعید است اهداف کلان همچون ثبات ارزی یا رونق تولید محقق شوند.
اقتصاددانان بر این نکته اشتراک داشتند که عبور از وضعیت کنونی نیازمند تصمیم‌های بزرگ است: مهار بدهی دولت، کنترل انتظارات تورمی، اولویت‌بندی منابع، و البته، بازتعریف وظایف نهادهای اقتصادی. اگر چنین تحولی رخ ندهد، هر اصلاحی سطحی خواهد بود و بحران‌ها با شدت بیشتر باز خواهند گشت.