چالش دیپلماسی؛ مذاکره زیر سایه فشار و روایت‌سازی
باهره حیدری- دور چهارم گفت‌وگوهای غیرمستقیم میان ایران و آمریکا، روز یکشنبه ۲۱ اردیبهشت، با میانجی‌گری عمان در شهر مسقط آغاز شد؛ مذاکراتی که در ادامه رایزنی‌های ماه‌های اخیر، اکنون در فضایی پیچیده‌تر و با تردیدهای جدی‌تری در خصوص نیت طرف آمریکایی در حال پیگیری است.
طبق اعلام منابع رسمی، در این دور از مذاکرات نیز همچون مراحل پیشین، «سید عباس عراقچی» و «استیو ویتکاف» به ترتیب ریاست تیم‌های مذاکره‌کننده ایران و آمریکا را بر عهده دارند. با این حال، برخلاف دورهای قبل، برخی گزارش‌ها از غیبت تیم فنی آمریکا حکایت داشت؛ موضوعی که در کنار مواضع متناقض اخیر واشنگتن، تردیدهایی را در مورد جدیت طرف مقابل برانگیخته است.
این در حالی‌ست که تیم کارشناسی ایران در عمان مستقر شده و طبق اعلام وزیر امور خارجه، آماده ارائه پشتیبانی فنی در صورت لزوم است. عباس عراقچی پیش از عزیمت به مسقط، در تهران با مقامات ارشد مشورت‌هایی انجام داده و نسبت به رسیدن به «نقطه‌ای تعیین‌کننده» در مذاکرات ابراز امیدواری کرده است.
تداوم فشارها؛ تردید در اراده آمریکا
علیرغم آغاز این دور از گفت‌وگوها، فضای کلی مذاکرات همچنان با بی‌اعتمادی شدید از سوی تهران مواجه است. تحلیل‌گران معتقدند ادامه تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا، هم‌زمان با ادعاهای تمایل به توافق، نشان‌دهنده تداوم سیاست فشار حداکثری است. این در حالی‌ست که جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کرده، رفع تحریم‌ها و تضمین انتفاع اقتصادی از شروط اصلی هرگونه توافق احتمالی است.
در این چارچوب، مقامات ایرانی بر حفظ کامل چرخه غنی‌سازی تأکید دارند؛ امری که هم در سخنان عراقچی و هم در نتایج نظرسنجی‌های داخلی که توسط حسین رنجبران، مشاور وزیر خارجه به آن اشاره شد، بازتاب داشته است.
گفت‌وگو یا جنگ روایت‌ها؟
عراقچی در اظهاراتی صریح، ضمن انتقاد از مواضع متناقض مقامات آمریکایی، تأکید کرد: «مواضع آمریکا در درون میز مذاکره با آنچه در رسانه‌ها مطرح می‌شود، متفاوت است و این موضوع روند مذاکرات را از مسیر منطقی خود منحرف می‌کند.»
وی ضمن اشاره به پافشاری جمهوری اسلامی بر حقوق هسته‌ای، تصریح کرد که «غنی‌سازی خط قرمز ایران است و خون دانشمندان این مرز و بوم پای آن ریخته شده است.» در عین حال، ایران اعلام کرده در صورتی که نگرانی‌هایی وجود داشته باشد، آماده اقدامات اعتمادساز و شفاف‌سازی بیشتر نیز هست.
نقش عمان؛ تلاش برای تسهیل گفت‌وگو
در حاشیه این مذاکرات، وزیر امور خارجه ایران با بدر البوسعیدی، همتای عمانی خود دیدار و درباره آخرین تحولات مذاکرات به گفت‌وگو پرداخت. نقش مسقط به‌عنوان میزبان و میانجی، بار دیگر مورد تأکید طرفین قرار گرفت.
در پایان روز نخست این دور از گفت‌وگوها، فضا همچنان مبهم است. در حالی‌که ایران بر اصول و حقوق خود ایستاده و برای شفاف‌سازی بیشتر اعلام آمادگی کرده، تردید در اراده واقعی آمریکا برای توافق همچنان به قوت خود باقی‌ست. پرسش اصلی این است که آیا واشنگتن آمادگی دارد از سیاست‌های دوگانه فاصله بگیرد و وارد مسیر واقعی تفاهم شود؟
تلاش خرابکاران؛ مقاومت در برابر توافق
در حالی‌که مذاکرات در فضای شکننده‌ای ادامه دارد، از ابتدای دور نخست این رایزنی‌ها، برخی بازیگران ثالث تلاش‌های هدفمندی برای تخریب روند گفت‌وگوها در پیش گرفته‌اند. این بازیگران که توافق احتمالی ایران و آمریکا را در تضاد با منافع خود می‌دانند، از ابزارهای دیپلماتیک، رسانه‌ای و روانی برای اثرگذاری منفی استفاده کرده‌اند.
در رأس این جبهه تخریب، رژیم صهیونیستی قرار دارد که با اعمال فشار بر مقامات آمریکایی، تلاش کرده رویکردهای افراطی و زیاده‌خواهانه خود را در قبال برنامه هسته‌ای ایران تحمیل کند. طی روزهای گذشته نیز، در یکی از تازه‌ترین اقدامات هماهنگ‌شده، شبکه فاکس‌نیوز به نقل از گروهک منافقین مدعی کشف «تأسیسات هسته‌ای مخفی» در ایران شد؛ ادعایی که بلافاصله با واکنش تند وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی مواجه شد.
اما پروژه تخریب محدود به اسرائیل نیست. چهره‌هایی از نئوکان‌های آمریکایی، از جمله وابستگان اندیشکده‌هایی مانند FDD، همچنین مقامات دولت اول ترامپ نظیر پامپئو، نیکی هیلی و جان بولتون، از جمله بازیگرانی هستند که به‌طور علنی یا در پشت‌پرده با روند گفت‌وگوها مخالفت کرده‌اند. حتی برخی از دموکرات‌های نزدیک به دولت بایدن نیز در تلاش‌اند مسیر توافق را دشوارتر سازند.
در کنار آن‌ها، سه کشور اروپایی نیز که احساس حذف‌شدگی از روند مذاکرات دارند، با توسل به اهرم‌هایی چون تهدید به فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک، کوشیده‌اند تا باج‌گیری سیاسی کنند. این در حالی است که ایران همچنان به گفت‌وگوهای جداگانه با اروپا ادامه می‌دهد و آمریکاست که متحدان سنتی خود را از مسیر گفت‌وگو کنار گذاشته است.
با این همه، تهران اعلام کرده که تحت تأثیر فضاسازی‌ها قرار نخواهد گرفت و اگر طرف مقابل واقعاً به‌دنبال توافق است، راه آن نه از مسیر فشار، بلکه از مسیر احترام به اصول و حقوق مشروع ایران می‌گذرد.
پایان دور چهارم؛ نگاه‌ها به دور بعدی
در پایان دور چهارم گفت‌وگوها، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس اعلام کرد: «چهارمین دور مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا به پایان رسید؛ مذاکراتی دشوار اما مفید برای درک بهتر از مواضع یکدیگر و یافتن راه‌هایی معقول و واقع‌بینانه جهت حل مسائل مورد اختلاف.»
وی همچنین افزود که زمان و مکان برگزاری دور بعدی مذاکرات، از سوی هماهنگ‌کننده عمانی اطلاع‌رسانی خواهد شد.
همچنین با پایان دور چهارم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا، یک مقام ارشد آمریکایی از نتیجه گفت‌وگوها ابراز رضایت کرده و گفت: «ما از نتیجه امروز دلگرم شده‌ایم و مشتاقانه منتظر جلسه بعدی خود هستیم.» طبق گفته این مقام، مذاکرات در سطوح «غیرمستقیم و مستقیم» ادامه یافته و توافق شده است که برای ادامه کار روی عناصر فنی، مذاکرات بیشتری در آینده برگزار خواهد شد.