رسانه‌های معاند در تقابل با واقعیت مذاکرات
باهره حیدری- از آغاز دور جدید گفت‌وگوهای غیرمستقیم میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده، رسانه‌های معاند کوشیده‌اند با روایت‌سازی‌های هدفمند فضای عمومی را به سمت یأس و ناامنی روانی سوق دهند. این رسانه‌ها با بازنمایی گزینشی چالش‌های اقتصادی و سیاسی و برجسته‌سازی شکاف‌های احتمالی در میان نخبگان، تلاش کرده‌اند یک بن‌بست دیپلماتیک ساخته خود را القا کنند. این رویه، موضوع تازه‌ای نیست؛ از دهه‌ها پیش تاکنون، این رسانه‌ها به هر بهانه‌ای دشمنی خود با نظام جمهوری اسلامی را ابراز کرده‌اند و امروز نیز در قالب پوشش مذاکرات غیرمستقیم، همان رویکرد پیشین را البته با تکنیک های جدید جنگ رسانه ای دنبال می‌کنند.
محورهای عملیات روانی و القای ناامید
تحلیل محتوایی نشان می‌دهد رسانه‌های معاند برای دست‌یابی به اهداف جنگ نرم، سه محور کلیدی را به‌کار گرفته‌اند:
- بزرگ‌نمایی اختلافات فنی و داخلی
- روش کار: این رسانه‌ها هر اظهار نظر جزئی از تیم مذاکره‌کننده را برجسته می‌کنند و با جداسازی و تفسیر گزینشی سخنان، تصویری از تشتت آرا و کشمکش درون‌گروهی ارائه می‌دهند.
- پیام ارسالی: «طرف ایرانی حتی در میان خود اجماع ندارد؛ این گفتگوها بی‌حاصل است.»
- تأثیر مورد نظر: تضعیف اعتماد عمومی به توان دیپلماتیک کشور و القای این باور که گفت‌وگوها از ابتدا محکوم به شکست است.
- برجسته‌سازی فشارهای اقتصادی و اجتماعی
- روش کار: انتخاب و بزرگ‌نمایی نمونه‌های محدود از مشکلات معیشتی (نظیر صف‌های خرید یا نوسانات ارزی) و نسبت دادن مستقیم آن به مسیر مذاکرات.
- پیام ارسالی: «مذاکرات هیچ کمکی به بهبود معیشت نکرده و وضعیت روزبه‌روز بدتر می‌شود.»
- تأثیر مورد نظر: ایجاد حس درماندگی جمعی و کاهش انگیزه شهروندان برای همراهی با فرآیند دیپلماتیک.
3. شبکه‌سازی شخصیت‌های برون‌مرزی به‌عنوان جایگزین
- روش کار: ایجاد و پشتیبانی از گروه‌ها و گردهمایی‌های مجازی با محوریت شخصیت‌های خارج‌نشین، به‌گونه‌ای که گویی این محافل نماینده خواست عمومی ایرانیان هستند.
- پیام ارسالی: «تنها در این محافل رسانه‌ای و نشست‌های برون‌مرزی است که صدای واقعی مردم ایران به گوش جهانیان می‌رسد.»
- تأثیر مورد نظر: القای این باور که نهادهای رسمی داخلی قادر به انتقال صدای مردم به خارج نیستند و برای شنیده شدن، باید به این شبکه‌های برون‌مرزی مراجعه کرد؛ امری که موجب تضعیف مشروعیت کانال‌های رسمی و افزایش احساس جداافتادگی از ساختار حکومتی می‌شود.
چگونگی خنثی‌سازی این عملیات
- اطلاع‌رسانی لحظه‌ای رسمی: ارائه منظم گزارش‌های دقیق فنی و اقتصادی از پیشرفت مذاکرات، بدون تأخیر.
- تمرکز بر نتایج ملموس: ارتباط مستقیم اقدامات دیپلماتیک با منافع واقعی مردم (مثلاً توضیح سازوکار رفع تحریم و زمان‌بندی آن).
- تقویت سواد رسانه‌ای: انتشار راهنماهای ساده برای شناسایی نشانه‌های دستکاری خبری و ترفندهای جلب توجه فریبکارانه.
این رویکردها در کنار هم باعث می شود که عرصه برای انواع عملیات روانی تنگ‌تر شود و اثربخشی القائات معاند به حداقل برسد.
رضا پهلوی بازنده دوران و ناکام در تأثیرگذاری
برخی رسانه‌های معاند کوشیدند با برجسته‌سازی مواضع رضا پهلوی و نمایش او به عنوانی خاص نقش‌آفرینی کنند. این تلاش‌ها عمدتاً معطوف به انعکاس ادعاهای وی درباره «اتحاد اپوزیسیون» و ارائه راه‌حل‌های جایگزین بود؛ اما بررسی بازخوردها نشان‌دهنده ضعف پایگاه اجتماعی این جریان و ناتوانی در ایجاد اجماع داخلی یا تغییر معنادار در ذهن مخاطب داخلی است. به گونه ای که حتی در بخش نظرات شبکه های اجتماعی این رسانه های معاند شاهد به سخره گرفتن این جریانات توسط مخاطبان داخل و حتی خارج هستیم.
حمایت های مالی قابل توجه این شخص معلوم الحال از برخی شبکه های معاند و تلاش های ناکام پی در پی برای ماندن در صدر اخبار خود به تنهایی نشانه ای از دست و پا زدن و افول جایگاه اجتماعی او است. این حمایت ها فقط به شبکه های تلویزیونی محدود نمی شود. پهلوی در روزهای اخیر به شدت از روند آغاز و ادامه مذاکرات غیر مستقیم ایران و آمریکا برآشفته شده است و سعی دارد برای حفظ منافع شخصی خود، جمهوری اسلامی را مانند گذشته تخریب کند.
تغییر مثبت خط رسانه‌ای در این دوره از مذاکرات
در واکنش متقابل، جمهوری اسلامی ایران رویکرد اطلاع‌رسانی خود را شفاف‌تر کرده است. سخنگوی وزارت امور خارجه در هر مرحله از مذاکرات، با ارائه گزارش‌های لحظه‌ای و پاسخ به شایعات، رسانه‌ها و مردم را از روند گفت‌وگوها مطلع کرده است. به‌طور مثال، در پایان هر دور مذاکرات در عمان و رم، جزئیات مباحث از زبان سخنگوی وزارت خارجه منتشر شد که ضمن اعلام مشخصات فنی جلسه، هرگونه حاشیه‌سازی را خنثی کرد.
علاوه بر این، وزیر امور خارجه نیز به‌سرعت پس از اختتام هر دور، اطلاعات مورد نیاز را در اختیار افکار عمومی قرار داده است؛ امری که به طور محسوس در کاهش دغدغه‌های روانی مردم و بی‌اثر کردن گمانه‌زنی‌های جهت‌دار موثر بوده است. به طوری که خبرنگار با سابقه بی بی سی فارسی به مثبت بودن این اقدام اذعان کرد.
ضرورت ارتقای سواد رسانه‌ای
در چنین فضایی که رسانه‌های مغرض از ابزارهای پیشرفته جنگ نرم بهره می‌جویند، تنها راه مصون‌سازی آحاد جامعه، تقویت سواد رسانه‌ای است. مخاطبان باید توان تحلیل نقادانه و شناسایی پیام‌های جهت‌دار را کسب کنند تا مقابل عملیات روانی معاندان ایمن بمانند. آگاهی‌بخشی مستمر درباره روش‌های تولید خبر جعلی و ترفندهای تحریف محتوا، ضامن حفظ انسجام ملی و پاسداشت منافع کشور در میدان رسانه خواهد بود.