نظارت هوشمند؛ راه بازگرداندن اعتماد به پلتفرم‌های طلا
اختصاصی پیام آشنا - تصمیم ناگهانی دولت برای محدودسازی فروش اینترنتی طلا، به دغدغه‌ای جدی در اقتصاد دیجیتال کشور تبدیل شده است. انسداد ناگهانی درگاه‌های پرداخت برخی پلتفرم‌های آنلاین طلا در اوایل تیرماه امسال، نه‌تنها هزاران کاربر و کسب‌وکار را غافلگیر کرد، بلکه بار دیگر چالش همیشگی تصمیمات خلق‌الساعه در اقتصاد ایران را آشکار ساخت. اگرچه مسئولان ناظر هدف خود را «شفافیت و کنترل بازار پرریسک طلا» اعلام کردند، اما فعالان صنفی و کارشناسان این اقدام را غیرقانونی، شتاب‌زده و زیان‌بار برای نوآوری و اعتماد عمومی دانستند.
رضا الفت‌نسب، رئیس اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی، این سیاست را «اشتباه راهبردی» توصیف کرده و هشدار داده است که الزام به دریافت مجوز از بانک مرکزی برای فعالیت پلتفرم‌ها، اختیارات قانونی اصناف را تضعیف و مسیر را برای انحصار چند بازیگر بزرگ باز می‌کند. به گفته او، بانک مرکزی نهادی ریسک‌گریز است و دخالت آن در بازاری نوآورانه، مانع رشد استارت‌آپ‌ها و موجب حذف مصرف‌کنندگان از مزایای رقابت می‌شود.
ضربه به کسب‌وکارهای کوچک
الفت‌نسب با اشاره به ماهیت صنفی مجوز فروش آنلاین طلا می‌گوید: «ورود بانک مرکزی، دیوان‌سالاری مضاعف ایجاد می‌کند و عملاً سرمایه‌های کوچک و استارت‌آپ‌ها را نابود خواهد کرد.» او تاکید می‌کند که حذف رقبا در عمل به افزایش قیمت، کاهش کیفیت خدمات و محدود شدن حق انتخاب مصرف‌کننده می‌انجامد.
از نگاه او، راهکار جایگزین، بازگشت به نظام صنفی و نظارت هوشمندانه است: تدوین ضوابط شفاف توسط اتحادیه، استقرار سامانه‌های نظارتی دیجیتال، ایجاد سیستم رتبه‌بندی کسب‌وکارها و تقویت اختیارات قانونی اتحادیه برای برخورد با متخلفان.
هشدار نسبت به تضعیف اعتماد عمومی
سعید امیرخانی، مدیر امور اتحادیه‌های کشوری اتاق اصناف ایران نیز با هشدار نسبت به پیامدهای انسداد پلتفرم‌ها، یادآور می‌شود که «تصمیمات ناگهانی، نه امنیت ایجاد می‌کند و نه ثبات؛ بلکه انسجام اقتصادی و اجتماعی کشور را تهدید خواهد کرد.» به گفته او، زمانی که فعالان اقتصادی با مجوز رسمی وارد بازار می‌شوند، این اعتبار باید از سوی حاکمیت نیز محترم شمرده شود، در غیر این صورت اعتماد عمومی و اعتبار نظام مجوزدهی زیر سؤال می‌رود.
آخرین سنگر: اعتماد اجتماعی
نیما قاضی، رئیس انجمن تجارت الکترونیک تهران، نیز بر اهمیت «اعتماد اجتماعی» تاکید دارد: «سهم این پلتفرم‌ها از کل بازار طلا تنها دو درصد است، اما به جای حمایت، فعالیت آن‌ها متوقف شده. در شرایط بحرانی، آخرین سنگر اقتصاد دیجیتال اعتماد مردم است و با تصمیمات غیرکارشناسی نمی‌توان این سرمایه حیاتی را نابود کرد.»
او هشدار می‌دهد که توقف معاملات، امنیت روانی جامعه را مختل می‌کند، چراکه بسیاری از مردم سرمایه‌های خرد خود را روی این پلتفرم‌ها ذخیره کرده‌اند. به اعتقاد او، تجربه جهانی نشان می‌دهد به جای محدودسازی باید بر آموزش سواد دیجیتال و نظارت هوشمندانه تمرکز کرد.
شوک به اکوسیستم نوآوری
مصطفی اکرمی، سخنگوی پلتفرم‌های آنلاین معاملات طلا، نیز این تصمیم را ضربه‌ای به اکوسیستم استارت‌آپی می‌داند: «کسب‌وکارهایی که شفاف و قانونی فعالیت می‌کردند، ناگهان تعطیل شدند. این شوک در شرایطی رخ داد که اقتصاد کشور تحت فشار جنگ و بحران‌های خارجی بود.» او تاکید دارد که این پلتفرم‌ها برخلاف بازار سنتی طلا، شفافیت و دسترسی آسان برای مردم ایجاد کرده‌اند و بیش از ۹۰ درصد کاربرانشان سرمایه‌های کمتر از یک گرم طلا داشتند.
مقاومت در برابر شفافیت
سادینا آبایی، رئیس کمیسیون فناوری اطلاعات اتاق بازرگانی ایران، در جمع‌بندی این نشست تصریح کرد: «پلتفرم‌ها نخستین خروجی تحول دیجیتال‌اند و مقاومت در برابر آن‌ها در واقع مقاومت در برابر شفافیت است.» به باور او، تصمیمات نسنجیده نه‌تنها بحران‌ها را حل نمی‌کند، بلکه به بی‌اعتمادی عمومی و تشدید مشکلات اقتصادی منجر می‌شود.
با گذشت بیش از دو ماه و نیم از انسداد درگاه‌های طلا، هنوز تکلیف این پلتفرم‌ها مشخص نیست. این رخداد، فراتر از یک اختلاف صنفی یا مقرراتی، نشانه‌ای از بحران در حکمرانی اقتصادی است. از یک‌سو، دولت و بانک مرکزی بر لزوم کنترل و شفافیت تاکید می‌کنند و از سوی دیگر، فعالان صنفی و کارشناسان این اقدامات را مخرب اعتماد و مانع نوآوری می‌دانند.
آنچه در این میان روشن است، لزوم بازگشت به سازوکارهای قانونی و تقویت نهادهای صنفی برای تنظیم‌گری بازار است. تجربه نشان داده است که تصمیمات ناگهانی، نه تنها مشکلات را حل نمی‌کند بلکه سرمایه اجتماعی و امید به اقتصاد دیجیتال را تهدید می‌کند؛ سرمایه‌ای که امروز بیش از هر زمان دیگری، برای عبور از بحران‌ها حیاتی است.