وقتی صفرها از میدان خارج می‌شود
اختصاصی پیام آشنا- در ماه‌های اخیر موضوع حذف چهار صفر از پول ملی بار دیگر در کانون توجه سیاست‌گذاران و اقتصاددانان کشور قرار گرفته است. این موضوع که سابقه‌ای بیش از یک دهه دارد، از سوی بانک مرکزی و برخی نمایندگان مجلس به عنوان راهکاری برای بهبود جایگاه پول ملی مطرح شده است. با این حال، بررسی ابعاد مختلف این طرح نشان می‌دهد که حذف صفر از پول ملی، به تنهایی نه تنها راه حل مشکلات اقتصادی نیست، بلکه چالش‌ها و هزینه‌های قابل توجهی نیز به همراه دارد.
سابقه و ضرورت طرح حذف صفر
جعفر مهدی‌زاده، مدیرکل سیاست‌های اقتصادی بانک مرکزی، با اشاره به مطالعات طولانی مدت بانک مرکزی در زمینه حذف صفر، تأکید کرده است که این اقدام از نظر نظری ساده به نظر می‌رسد اما در عمل، پیچیدگی‌های گسترده‌ای دارد. تغییر واحد پولی، اصلاح قوانین مالی، به‌روزرسانی نرم‌افزارهای بانکی و حسابداری، و هماهنگی میان نهادهای مختلف از جمله مهم‌ترین موانع اجرایی این طرح است. وی همچنین دو روش اجرای حذف صفر را معرفی کرده: اجرای تدریجی با دوره گذار یا اجرای ناگهانی که هر کدام تبعات خاص خود را دارد.
تجارب جهانی و درس‌های ایران
تجربه کشورهای مختلف در حذف صفر از پول ملی، نکات مهمی را برای ایران روشن می‌کند. به عنوان مثال، تجربه زیمبابوه در سال ۲۰۰۸ نشان داد که حذف صفرها بدون اصلاحات ساختاری، نه تنها تورم را مهار نکرد بلکه ارزش پول ملی را بیش از پیش کاهش داد. از سوی دیگر، کشورهایی مانند ترکیه و آلمان با اجرای اصلاحات اقتصادی عمیق، توانستند حذف صفر را به ابزاری موفق در تثبیت پول ملی تبدیل کنند. این موارد نشان می‌دهد که حذف صفر باید در چارچوب بسته‌ای جامع از اصلاحات پولی، مالی و ساختاری صورت گیرد.
دیدگاه‌های موافق و مخالف حذف صفر از پول ملی
حذف صفر از پول ملی، موضوعی است که در میان کارشناسان و مسئولان اقتصادی با دیدگاه‌های متفاوتی همراه است. موافقان این طرح معتقدند که این اقدام می‌تواند به کاهش هزینه‌های چاپ اسکناس و سکه کمک کند و فرآیندهای حسابداری و معاملات روزمره را ساده‌تر نماید. علاوه بر این، حذف صفر در کوتاه‌مدت می‌تواند اثر روانی مثبتی بر جامعه داشته باشد و در شرایط تورم بالا، چهره‌ای آبرومندتر به پول ملی ببخشد.
از سوی دیگر، مخالفان نسبت به پیامدهای این سیاست هشدار می‌دهند. آنها معتقدند که حذف صفر ممکن است به تورم انتظاری دامن زده و به دلیل گرد شدن قیمت‌ها به سمت بالا، فشار بیشتری بر قدرت خرید خانوارها وارد کند. همچنین هزینه‌های اجرایی این تغییر، از جمله چاپ اسکناس و سکه‌های جدید، به‌روزرسانی سیستم‌های بانکی و آموزش عمومی، در شرایط محدودیت منابع مالی دولت، سنگین و پرهزینه ارزیابی می‌شود.
دیدگاه اقتصاددانان و نمایندگان مجلس
دیدگاه‌های متفاوتی درباره آثار حذف صفر وجود دارد. دکتر علی حیات‌نیا، اقتصاددان، حذف چهار صفر را در کوتاه مدت دارای آثار روانی مثبت و تسهیل در حسابداری می‌داند اما معتقد است که این اقدام به تنهایی نمی‌تواند ارزش پول ملی را حفظ کند و باید در کنار اصلاحات ساختاری اجرا شود. از سوی دیگر، حسین صمصامی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، حذف چهار صفر را بی‌اثر بر متغیرهای واقعی اقتصادی خوانده و هشدار داده که این اقدام می‌تواند منجر به افزایش تورم انتظاری و هزینه‌های اضافی برای مردم شود.
پیچیدگی‌های اجرایی و هزینه‌های مالی
از لحاظ اجرایی، تغییر واحد پول ملی نیازمند سرمایه‌گذاری قابل توجه در به‌روزرسانی سیستم‌های بانکی، نرم‌افزارهای حسابداری، چاپ اسکناس و سکه‌های جدید و آموزش عمومی است. این فرآیند در کشورهایی مانند ترکیه میلیاردها دلار هزینه داشته و در شرایط کسری بودجه و محدودیت‌های مالی ایران، صرف چنین هزینه‌ای بدون تضمین نتایج مثبت قابل توجیه نیست.
حذف چهار صفر از پول ملی ایران، اقدامی است که می‌تواند اثرات روانی مثبتی در کوتاه مدت داشته باشد و برخی فرآیندهای حسابداری و مبادلات مالی را تسهیل کند. با این حال، این تغییر ظاهری نمی‌تواند جایگزین اصلاحات ساختاری عمیق در اقتصاد شود. کنترل تورم، کاهش کسری بودجه، بهبود تولید داخلی و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، از ضروری‌ترین گام‌هایی هستند که باید همزمان با این اقدام دنبال شوند.
بدون چنین اصلاحاتی، حذف صفر نه تنها نمی‌تواند ارزش پول ملی را احیا کند، بلکه ممکن است هزینه‌های اضافی و نارضایتی عمومی را افزایش دهد. از این رو، سیاست‌گذاران باید با دقت، شفافیت و مشارکت نخبگان اقتصادی، مسیر اصلاحات پولی را در قالب یک بسته جامع و در کنار اقدامات ساختاری دنبال کنند تا این اقدام، به مرحله اجرا برسد و اثرات مثبت ملموسی برای اقتصاد و جامعه به همراه داشته باشد.