کشاورزی فراسرزمینی؛ نسخه‌ای برای امنیت غذایی در دوران بحران
اختصاصی پیام آشنا - با تداوم بحران آب، تغییرات اقلیمی و تنش‌های ژئوپلیتیکی در منطقه، کشت فراسرزمینی بار دیگر به‌عنوان راهبردی استراتژیک برای تأمین امنیت غذایی ایران مطرح شده است. کارشناسان و مسئولان اجرایی معتقدند اکنون زمان بازنگری جدی در سیاست‌گذاری‌های این حوزه فرا رسیده است.
در حالی که امنیت غذایی یکی از ارکان اصلی تاب‌آوری ملی در دوران بحران‌های بین‌المللی محسوب می‌شود، ایران با چالش‌های فزاینده‌ای چون کاهش منابع آبی، رشد جمعیت، تغییر الگوی مصرف و محدودیت در واردات مواجه است. در این شرایط، کشت فراسرزمینی – که از آن به عنوان واردات “آب مجازی” نیز یاد می‌شود – بار دیگر در صدر اولویت‌های امنیت غذایی قرار گرفته است.
پیمان عالمی، رئیس اتاق اصناف کشاورزی، با تأکید بر نقش راهبردی این نوع کشاورزی در دوران بحران، از نیاز به بازطراحی سیاست‌های دیپلماتیک و اقتصادی کشور در این زمینه سخن گفته و آن را ضرورتی ملی در دوران پساجنگ دانسته است. وی معتقد است که کشت فراسرزمینی نه‌تنها ابزاری اقتصادی، بلکه ابزاری دفاعی برای محافظت از امنیت غذایی کشور محسوب می‌شود.
در این چارچوب، کشورهایی نظیر قزاقستان با بهره‌مندی از منابع غنی آب، خاک حاصلخیز و موقعیت جغرافیایی مطلوب، در صدر فهرست مقاصد بالقوه ایران برای سرمایه‌گذاری قرار گرفته‌اند. در سفر اخیر وزیر جهاد کشاورزی به آستانه، توافقاتی برای توسعه همکاری در زمینه کشت دانه‌های روغنی چون کلزا و آفتابگردان صورت گرفت. این اقدام می‌تواند گامی مهم در کاهش وابستگی به واردات روغن خام و تأمین پایدار نیاز داخلی باشد.
با این حال، این مدل کشاورزی بدون چالش نیست. شاهپور علائی‌مقدم، معاون توسعه مدیریت وزارت جهاد کشاورزی، بر ضعف‌های زیرساختی، مشکلات لجستیکی، فقدان ناوگان حمل‌ونقل کارآمد و هزینه‌های بالای انتقال محصولات از کشورهای دوردست، به‌ویژه در آمریکای لاتین، تأکید کرده و معتقد است یکی از راهکارهای واقع‌بینانه، تمرکز بر فروش محصولات در همان کشورها یا صادرات منطقه‌ای آن‌هاست.
وی همچنین بر لزوم تغییر واژه «کشت فراسرزمینی» به «کشاورزی فراسرزمینی» تأکید دارد؛ زیرا این مفهوم باید دامپروری، شیلات، صنایع تبدیلی و زنجیره‌های بسته‌بندی و توزیع را نیز در بر گیرد، نه صرفاً زراعت یک‌ساله.
از سوی دیگر، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که بدون اصلاح الگوی کشت داخلی، بهره‌گیری از مزایای کشاورزی فراسرزمینی نیز ناپایدار خواهد بود. سرمایه‌گذاری در گلخانه‌ها، ارائه مشوق به کشاورزان برای تولید محصولات کم‌مصرف آبی، و هدایت منابع به تولید محصولات با ارزش‌افزوده بالا، از جمله پیشنهاداتی است که می‌تواند کشاورزی ایران را در مسیر پایداری قرار دهد.
کشاورزی فراسرزمینی اگرچه به‌عنوان راهکاری فوری و استراتژیک برای تأمین کالاهای اساسی و گذر از بحران آب مطرح است، اما تحقق آن نیازمند دیپلماسی فعال، سرمایه‌گذاری هوشمندانه، ایجاد زیرساخت‌های لجستیکی، اصلاح سیاست‌های حمایتی و ایجاد هماهنگی میان نهادهای تصمیم‌ساز است. تجربه ایران در قزاقستان می‌تواند نقطه آغازی برای توسعه پایدار در این حوزه باشد؛ مشروط بر آنکه چالش‌های موجود به‌درستی شناسایی و برطرف شوند.