لیلا خانی نژاد- مرمت و بازگشایی پل تاریخی خاتون کرج، یکی از آثار ارزشمند دوره سلجوقی و صفوی، در سال‌های اخیر با چالش‌هایی همچون ریزش بخشی از سقف در آذر ۱۳۹۹ و کمبود اعتبارات مواجه بوده است. این پل، که در ورودی شرقی کرج واقع شده و با نام‌های "پل دختر" و "پل شاه عباس" نیز شناخته می‌شود، به دلیل اهمیت تاریخی و معماری‌اش، در اولویت اقدامات حفاظتی و مرمتی قرار گرفته است.
شروع عملیات مرمت
مرمت پل خاتون از شهریور ۱۴۰۲ با تأمین اعتبار حدود ۹ میلیارد تومان (۹۰ میلیارد ریال) آغاز شد و به یکی از معتبرترین شرکت‌های مرمتی کشور سپرده شد. این پروژه، تحت نظارت کارشناسان میراث فرهنگی و با رعایت اصول فنی ادامه دارد.
پیشرفت روند مرمت
“نادر زینالی”، سرپرست میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان البرز ، در ۱۶ بهمن ۱۴۰۳ طی نخستین نشست خبری خود اعلام کرد که مرمت پل خاتون طبق برنامه و نقشه معماری ثبت‌شده پیش می‌رود و انتظار می‌رود تا پایان فروردین ۱۴۰۴ تکمیل شود. با این حال، در نشست خبری دوم ، مشخص شد که روند مرمت تا دو ماه آینده به پایان خواهد رسید.
زینالی در توضیحات جدید خود بیان کرد که پیشرفت مرمت در مراحل پایانی قرار دارد و جزئیاتی مانند تکمیل جان‌پناه، ناودان‌ها، شیب‌بندی عرشه و کف‌فرش در حال اجرا است.
عوامل مؤثر بر ریزش پل خاتون
در گذشته، به دلیل مرمت‌های غیر اصولی و کمبود بودجه ، بخش‌هایی از پل دچار ریزش شده بود. تأمین اعتبارات ملی و استانی و همکاری سازمان‌های مرتبط، این امکان را فراهم کرده است تا مرمت اصولی و استانداردسازی سازه به درستی انجام شود. عواملی که باعث کاهش استحکام و تخریب پل خاتون شدند، عبارت‌اند از:
– فرسودگی طبیعی سازه به دلیل قدمت تاریخی آن (دوره سلجوقی و صفوی).
– تأثیر شرایط محیطی مانند باران‌های شدید، سیل، نفوذ آب‌های سطحی و آب‌های آبیاری فضای سبز اطراف پل که موجب تخریب پایه‌ها و طاق‌های آن شد.
– زلزله‌ها و سیل‌های متعدد که به کاهش استحکام سازه منجر شدند.
– تردد خودروها در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ شمسی که باعث آسیب‌دیدگی سازه و کاهش ایستایی پل شد.
– استفاده از مصالح نامناسب در مرمت‌های گذشته که به جای تقویت بنا، تخریب بیشتری را در پی داشت.
در مجموع، ترکیب فرسودگی تاریخی، عوامل طبیعی و مداخلات نامناسب انسانی موجب آسیب به این پل شد.
پل خاتون؛ یک اثر تاریخی ارزشمند
پل تاریخی خاتون کرج در سال ۱۳۷۹ با شماره ۳۵۰۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و پس از پایان مرمت نیز همچنان به عنوان یک اثر تاریخی رسمی مورد حفاظت خواهد بود. این پل یکی از نمادهای فرهنگی کرج محسوب می‌شود و مرمت آن با هدف حفظ اصالت تاریخی و تبدیل به یک مقصد گردشگری انجام شده است.
برنامه‌های میراث فرهنگی پس از مرمت
پس از اتمام فرآیند مرمت، میراث فرهنگی استان البرز با همکاری شهرداری و سازمان‌های مرتبط قصد دارد از این پل به عنوان یک مکان گردشگری فعال بهره‌برداری کند. اقدامات پس از تکمیل مرمت شامل:
– بهینه‌سازی فضای اطراف پل و ایجاد مسیرهای دسترسی مناسب.
– نورپردازی هنری و نصب تابلوهای معرفی تاریخچه پل.
– برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری برای جلب توجه گردشگران و افزایش آگاهی عمومی.
– همکاری با تورهای گردشگری و دفاتر مسافرتی جهت معرفی پل خاتون به عنوان یک جاذبه تاریخی و فرهنگی.
– انتشار مقالات، گزارش‌ها و مستندات تصویری درباره تاریخچه و ارزش‌های معماری پل در رسانه‌ها و فضای مجازی.
این اقدامات، نه‌تنها موجب حفاظت و معرفی گسترده‌تر پل خاتون خواهد شد، بلکه به استفاده بهینه از ظرفیت‌های گردشگری استان البرز کمک خواهد کرد و این اثر تاریخی را به یکی از نمادهای فرهنگی و گردشگری استان البرز تبدیل خواهد کرد.
