اختصاصی پیام آشنا - دور دیگری از گفت‌وگوهای ایران و اروپا امروز، سه‌شنبه ۴ شهریورماه، در ژنو برگزار می شود. ایران و سه کشور اروپایی عضو برجام (انگلیس، آلمان و فرانسه) به همراه اتحادیه اروپا، در سطح معاونان وزرای خارجه، پای میز مذاکره خواهند نشست. ریاست هیأت ایرانی بر عهده «مجید تخت‌روانچی» و «کاظم غریب‌آبادی» خواهد بود و نمایندگان اروپایی در سطح مدیران سیاسی حضور خواهند داشت.
زمینه مذاکرات: فشار اروپا و پاسخ ایران
این دور از مذاکرات در حالی برگزار می‌شود که سه کشور اروپایی عضو برجام ایران را تهدید کرده‌اند در صورت عدم تغییر رویکرد تهران، مکانیزم ماشه را تا پایان ماه میلادی فعال کنند. تهران اما معتقد است فعال‌سازی این مکانیزم از اساس فاقد اعتبار است و استدلال می‌کند که عدم پایبندی طرف‌های اروپایی به تعهدات برجامی، مشروعیت حقوقی آنها را برای استفاده از این سازوکار سلب کرده است.
به گفته مقامات ایرانی، خواسته اروپایی‌ها برای «غنی‌سازی صفر» و مواضعشان در برابر تجاوز نظامی رژیم صهیونیستی و آمریکا، جایگاه آنها در برجام را تحت تأثیر قرار داده و به نوعی صلاحیت سیاسی و حقوقی‌شان برای اعمال فشار را کاهش داده است. این وضعیت منجر به شکل‌گیری یک تقابل حقوقی میان ایران و متحدانش چین و روسیه با اروپا شده است.
هماهنگی با شرکای بین‌المللی پیش از ژنو
پیش از نشست ژنو، «کاظم غریب‌آبادی» با همتای چینی خود درباره تحولات هسته‌ای و تنظیم مواضع مشترک با روسیه رایزنی کرد. او تأکید کرد چین بر ضرورت حل‌وفصل سیاسی مسائل و نقش سازنده خود در این فرآیند تأکید دارد.
همچنین، «سید عباس عراقچی» در گفت‌وگوی تلفنی با همتایان اروپایی و هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا مواضع ایران درباره سازوکار اسنپ‌بک را تشریح کرد و هشدار داد که اقدام اروپا بدون صلاحیت قانونی و اخلاقی است و می‌تواند عواقب جدی به دنبال داشته باشد.
واکنش ایران و راهبرد دیپلماسی فعال
عراقچی تأکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران همان‌گونه که در دفاع از خود مقتدرانه عمل می‌کند، مسیر دیپلماسی را نیز ترک نکرده و برای هر راه‌حل دیپلماسی که حقوق و منافع مردم ایران را تضمین کند، آمادگی دارد.»
وی درباره طرح اروپایی‌ها برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ نیز گفت: «این تصمیم اساساً باید توسط شورای امنیت سازمان ملل اتخاذ شود و جمهوری اسلامی ایران در این روند نقشی ندارد. با این حال، مشورت با دوستان خود در شورای امنیت درباره آثار چنین اقدامی ادامه خواهد یافت.»
«سعید خطیب‌زاده»، معاون وزیر و رئیس مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی، نیز هشدار داد: «فشار بر تهران اشتباه است و می‌تواند ایران را به اتخاذ تصمیمات سخت وادارد. اروپایی‌ها هیچ حقی در زمینه فعال‌سازی مکانیزم اسنپ‌بک ندارند و چنین اقدامی تنها آخرین کارت آنان را بی‌جا مصرف خواهد کرد.»
غنی‌سازی و اصول حقوق بین‌الملل
خطیب‌زاده بر حق ایران برای غنی‌سازی اورانیوم در چارچوب معاهده NPT تأکید کرد و هشدار داد در صورت پافشاری آمریکا بر «غنی‌سازی صفر»، تهران واکنش قاطع نشان خواهد داد. او افزود: «ایران آماده گفت‌وگو درباره جزئیات سطح غنی‌سازی است، اما از دید تهران، هر مذاکره آینده عملاً یک مذاکره مسلح خواهد بود.»
ابعاد سیاسی و حساسیت موضوع
اروپایی‌ها تهدید کرده‌اند که تا اواخر ماه اوت، مکانیزم ماشه را فعال خواهند کرد. مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند این اقدام از نظر اقتصادی تأثیر چندانی نخواهد داشت، اما می‌تواند از لحاظ سیاسی اثرگذار باشد. ایران تأکید کرده که همواره به تعهدات خود پایبند بوده و اروپایی‌ها از این سازوکار به عنوان اهرم فشار استفاده می‌کنند، در حالی که قصد دارند موضوعات را به جای حل‌وفصل، به سمت تقابل سوق دهند.
این دور از مذاکرات ایران و اروپا در ژنو، علاوه بر تبادل نظر درباره مسائل هسته‌ای، صحنه‌ای برای تقابل حقوقی و دیپلماتیک میان تهران و کشورهای اروپایی شده است. ایران با اتکا به اصول حقوق بین‌الملل و حمایت چین و روسیه، بر مواضع خود پایبند مانده و بر راهبرد دیپلماسی فعال تأکید می‌کند. در مقابل، اروپایی‌ها با تهدید فعال‌سازی مکانیزم ماشه، فشار سیاسی را افزایش داده‌اند، اما تحلیلگران معتقدند این اقدام بیشتر جنبه نمادین و سیاسی دارد و اثر اقتصادی محدودی بر ایران خواهد گذاشت. به این ترتیب، مذاکرات ژنو، آزمونی برای توانایی دیپلماسی ایران در مدیریت فشارها و حفظ حقوق هسته‌ای کشور به شمار می‌رود و نتایج آن می‌تواند مسیر تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی را تحت تأثیر قرار دهد.
