اختصاصی پیام آشنا - در حالی که دولت هنوز مصوبه جدیدی برای افزایش قیمت محصولات لبنی صادر نکرده، برخی کارخانه‌های لبنی طی ماه‌های اخیر، بی‌سروصدا قیمت محصولات خود را در چند مرحله افزایش داده‌اند. این در حالی‌ست که دامداران نیز از نرخ پایین خرید شیرخام گلایه دارند و معتقدند که قیمت فعلی با هزینه تمام‌شده تولید هم‌خوانی ندارد. مجموعه این شرایط، حکایت از بحرانی ساختاری در زنجیره تولید تا مصرف لبنیات در کشور دارد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد با وجود افزایش ۲۷.۷ درصدی نرخ مصوب شیر خام در سال جاری (۱۴۰۴) نسبت به سال گذشته و تعیین قیمت ۲۳ هزار تومان در هر کیلوگرم، صنایع لبنی هنوز ملزم به رعایت قیمت‌های رسمی نشده‌اند. به گفته علی احسان ظفری، مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های لبنی کشور، تاکنون هیچ مصوبه‌ای درباره افزایش قیمت نهایی لبنیات صادر نشده و هرگونه افزایش قیمت رسمی نیست.
افزایش بی‌ضابطه، کاهش قدرت خرید
مطابق گزارش‌های مرکز آمار ایران، قیمت شیر، ماست و پنیر در خردادماه نسبت به اردیبهشت به ترتیب ۶.۳، ۸.۷ و ۵.۶ درصد افزایش یافته‌اند. به این ترتیب، یک بطری شیر یک لیتری که سال گذشته ۱۷ هزار تومان بود، امسال به بیش از ۲۲ هزار تومان رسیده و قیمت پنیر نیز از ۳۲ هزار به ۴۵ هزار تومان افزایش یافته است.
این روند افزایشی، پیامدهای جدی برای مصرف‌کنندگان دارد. بسیاری از خانوارهای طبقه متوسط و پایین، به دلیل کاهش قدرت خرید، لبنیات را از سبد غذایی خود حذف کرده یا مصرف آن را به حداقل رسانده‌اند. این موضوع می‌تواند در بلندمدت به بحران‌های بهداشتی و تغذیه‌ای نظیر کمبود کلسیم، پوکی استخوان و افت سلامت عمومی منجر شود.
دامداران: قیمت واقعی پرداخت نمی‌شود
در سوی دیگر زنجیره، دامداران نیز از پرداخت‌نشدن قیمت واقعی شیرخام گلایه دارند. سید احمد مقدسی، رئیس انجمن صنفی گاوداران ایران، تأکید کرده که نرخ منطقی شیر خام با توجه به هزینه‌های نهاده، انرژی و حمل‌ونقل باید بین ۲۵ تا ۲۶ هزار تومان باشد. همچنین مجتبی عالی، مدیرعامل اتحادیه دامداران کشور، تصریح کرده که کارخانه‌ها حتی قیمت مصوب ۲۳ هزار تومان را نیز با تأخیرهای طولانی و ناقص پرداخت می‌کنند.
او هشدار داده که اگر قیمت شیرخام دست‌کم ۳۵ درصد افزایش نیابد، تولید شیر دچار اختلال جدی خواهد شد.
ابهام در سیاست‌گذاری؛ بلاتکلیفی در بازار
نکته مهم اینکه افزایش قیمت شیر خام از سوی وزارت جهاد کشاورزی تأیید شده، اما هنوز ستاد تنظیم بازار درباره قیمت نهایی لبنیات تصمیم‌گیری نکرده است. این بلاتکلیفی، زمینه‌ساز گرانی خودسرانه کارخانه‌ها شده و حلقه‌ای از سردرگمی و تنش را در بازار شکل داده است.
کارخانه‌های لبنی نیز از افزایش هزینه‌های تولید، بسته‌بندی، دستمزد، مالیات، بیمه و انرژی گلایه دارند و می‌گویند بدون افزایش قیمت فروش، ادامه فعالیت ممکن نیست. اما در غیاب مصوبه رسمی، این افزایش‌ها «چراغ خاموش» و بدون پشتوانه قانونی صورت می‌گیرد؛ موضوعی که وزیر دادگستری نیز درباره آن هشدار داده و خواستار برخورد با متخلفان شده است.
صادرات بالا، مصرف پایین
ایران با تولید سالانه بیش از ۱۲ میلیون تن شیر خام، از تولیدکنندگان بزرگ جهان است. حدود ۹ میلیون تن از این محصول جذب کارخانه‌ها می‌شود و نزدیک به ۲.۴ میلیون تن محصولات لبنی نیز صادر می‌شود. به این ترتیب، تنها ۶۰ درصد از تولیدات برای مصرف داخلی اختصاص می‌یابد.
با این حال، سرانه مصرف لبنیات در ایران فاصله قابل‌توجهی با استاندارد جهانی دارد. در حالی که در کشورهای توسعه‌یافته این رقم به بیش از ۳۵۰ کیلوگرم در سال می‌رسد، سرانه مصرف در ایران بسیار پایین‌تر از این مقدار است و روند نزولی آن نگران‌کننده به نظر می‌رسد.
نیاز فوری به بازنگری در سیاست‌های حمایتی
آنچه در بازار لبنیات رخ می‌دهد، نتیجه فقدان شفافیت در قیمت‌گذاری، ضعف در نظارت و نبود سیاست حمایتی جامع برای حفظ تعادل میان تولیدکننده و مصرف‌کننده است. از یک سو دامداران و صنایع با افزایش هزینه‌ها مواجه‌اند، و از سوی دیگر مردم قدرت خرید خود را از دست داده‌اند. تداوم این وضعیت، علاوه بر اختلال در تولید، پیامدهای جدی برای سلامت عمومی به همراه خواهد داشت.
بازنگری فوری در سازوکار قیمت‌گذاری، اجرای مصوبات حمایتی و نظارت دقیق بر اجرای آن، سه رکن ضروری برای برون‌رفت از بحران فعلی صنعت لبنیات است. در غیر این صورت، «لبنیات» نیز به فهرست کالاهای لوکس برای اقشار ضعیف جامعه افزوده خواهد شد.
